Informatie over de verpondingskaart van 1733

In het jaar 1740 stelde Willem van Diepenbeek een verpondingskaart samen van Oud en Nieuw Gastel door oude en nieuwe landmetingen te combineren tot één kaart. In de jaren 1729, 1730, 1731 en 1732 heeft hij binnen Oud Gastel ca. 996 percelen opgemeten. 

Oud Gastel en Nieuw Gastel waren tot 1810 gescheiden in twee bestuurlijke eenheden. Oud Gastel omvatte al het gebied binnen de Oudendijk. Nieuw Gastel omvatte het gebied tussen de Oudendijk en de Nieuw Gastelse dijk. De gorzen en het land buiten de Nieuw Gastelse dijk werden ook tot Nieuw Gastel gerekend. De officiële naam van Nieuw Gastel was Heer Jansland.

Beide gebieden waren verder onderverdeeld in een aantal hoeken. Oud Gastel had 14 hoeken en Nieuw Gastel had er 15. De percelen die zich in een hoek bevonden werden genummerd. Vaak grensden de opeenvolgende percelen aan elkaar.

De gegevens van de percelen van Oud Gastel staan in het schotboek dat gepubliceerd is in 1733. De officiële naam van dit boek is: Groot Quohier der Verpondingen. Het boek is te bezichtigen op de website van het West-Brabants Archief.  

Het bevat een hoofdstuk voor iedere hoek van Oud Gastel met op de eerste pagina van ieder hoofdstuk een hoek-kaart. 

Hieronder de originele hoekkaarten van Oud Gastel:

...
  • 1e  Hoek, Over-Esselijk
  • 2de Hoek, Zuijd-Langenberg
  • 3de Hoek, ’t Bezuijden(tweede deel)
  • 4de Hoek, Noord-Langenberg(tweede deel)
  • 5de Hoek, Noord-Hoek
  • 6de Hoek, Zuijd-Cuijvezand
  • 7de Hoek, Noord-Cuijvezand
  • 8e  Hoek, Grimhuyze
  • 9de Hoek, Zuijd-Kraaling
  • 10de Hoek, Steenstraat
  • 11de Hoek, Zuid-Maer, of Dorps-Hoek, begind aan de Steen-straat.
  • 12de Hoek, Zuijd-Stoof, ende Noord Craaling, begind aan de Craaling straat.
  • 13de Hoek, Noord Stoof 
  • 14de Hoek, Noord-Maer, en ’s Dorps west-gedeelte, strekt tot aan de Doelen, en Molenberg.

De hoeken van Oud en Nieuw Gastel

...

Over Willem van Diepenbeek

Willem van Diepenbeek was sinds 1717 schoolmeester, voorlezer, voorzanger en koster in Oud Gastel. Hij vervulde hier ook de functie van schepen. Op 19-7-1714 had hij admissie verworven van de Raad van Brabant als landmeter. Hij werd geboren in Kruisland op 7-10-1685 uit het huwelijk van Willem Willemszn. van Diepenbeek en Margrieta de Meijer. De leden van de familie van Diepenbeek vervulden in de periode 1658-1810 onafgebroken de functie van schoolmeester in Kruisland. Ze behoorden bijna allemaal tot de gereformeerde kerk. Hij was gehuwd met Catharina Kok en woonde aan de Neerstraat(nu Middenstraat, ongeveer bij nummer 10). Hij werd op 24-1-1753 begraven in Gastel. Catharina werd op 26-1-1775 begraven in Gastel.
Meer informatie over de genealogie van van Diepenbeek in deze bron.

De structuur van het schotboek

In de 18e eeuw was het decimale geldsysteem zoals we dat nu kennen nog niet in gebruik. Er werd gerekend in guldens, stuivers en penningen. Eén gulden was 20 stuivers waard, en één stuiver bevatte 16 penningen. In het schotboek wordt een bedrag als volgt genoteerd:  f 3:19:10. In dit geval 3 guldens, 19 stuivers en 10 penningen. Als je dit bedrag weergeeft per eenheid gulden, stuiver of penning met een kommagetal kom je op het volgende uit:                                                                                                                   3,98 Guldens of,

                                                                                                                        79,63 Stuivers of,

                                                                                                                        1274 Penningen.

Een duit had vaak een waarde van twee penningen, in het laatste geval zou je dan uitkomen op 637 duiten. 

Ook de afstandsmaten in het schotboek zijn anders dan zoals we die nu kennen. In Gastel werd de Ruijgenhilse landmaat gebruikt (Ruijgenhil was de oude naam van Willemstad). Er werd gerekend met voeten, roeden en een gemet. Eén gemet bestond uit 300 vierkante roeden, en één roede bevatte 12 voeten. In het schotboek wordt voornamelijk gerekend met vierkante roeden en het gemet. 

Eén ruijgenhilse roede is ongeveer 3,75 meter. 

Eén voet is 1/12  van een roede en komt uit op ongeveer 0,31 meter.

Eén vierkante roede bedraagt 3,752 en is 14,0625 m2.

Eén gemet bestaat uit 300 vierkante roeden en is 4218,75 m2 of ongeveer 0,42 ha.

 

In het schotboek staat bijvoorbeeld een waarde van 2 Gem en 253 Roeden. Als je dit omrekent kom je uit op 11995,31 m2 of ongeveer 1,20 ha.

De gegevens die in het schotboek per perceel beschreven staan zijn:

  • Het perceelnummer met de eigenaar.
  • Door wie de landmeting is overgedragen.
  • De landmeter.
  • Het jaar van de meting.
  • De grootte van het perceel.
  • Het bedrag dat over het perceel betaald moet worden.
  • Het aantal stuivers dat het perceel per gemet waard is.

 

Verder is per windrichting aangegeven aan welke andere percelen het perceel grenst en wie de omliggende eigenaren zijn. Hierbij staat ook aangegeven of het perceel begrensd wordt door een sloot, heg, palen, of een hool (droge sloot). 

Hieronder een voorbeeld van perceel N°29 in de tweede hoek. Boven de perceelinformatie zijn later nog 3 vervangende nieuwe eigenaren toegevoegd.

... ...

Hoe werkt het bekijken van de kaarten op deze website?

In het keuzemenu staan een aantal opties om de verschillende gegevens van het schotboek te belichten. Het is mogelijk om op iedere kaart de GPS-optie aan te zetten om te zien waar je locatie is ten opzichte van de kaart uit 1733. Aan de rechterkant van het scherm staan opties om verschillende kaartlagen aan- en uit te zetten zoals de satellietbeelden van Google en de OpenStreetMap. De kaartweergaves zijn als volgt verdeeld:

De opmaak van deze kaart is gebaseerd op de originele verpondingskaart. Het perceelnummer van ieder perceel staat aangegeven en het bezit van de markies van Bergen op Zoom is groen gekleurd. De gorzen zijn groen gekleurd in een lichtere tint. Door op een perceel binnen de grenzen van Oud Gastel te klikken komt er een pop-up met informatie over het perceel. 

Deze kaart geeft door middel van kleur weer hoe veel het perceel per een gemet waard was. De kleur verspringt van blauw (weinig waarde) naar rood (hoge waarde). De waarde is per perceel als label zichtbaar.

Door op deze optie te klikken verschijnt er een tabel met alle grondeigenaren uit 1733 in Oud Gastel. Door de tabel op verschillende manieren te sorteren is het mogelijk om te zien wie de meeste percelen bezat of het meeste belastinggeld moest betalen. Ook kan je een specifieke achternaam zoeken in de zoekbalk, er is natuurlijk kans dat de schrijfwijze van een achternaam verandert is. Door op een naam te klikken kom je op de pagina van de desbetreffende persoon. Het streven is om per persoon informatie weer te geven. Op deze pagina staat een knop die je doorstuurt naar de kaart.

Deze kaart laat alle perceeleigenaren zien met een verschillende kleur. Het is lastig om op deze kaart te zoeken naar een specifieke persoon, dat is makkelijker met de optie hierboven. 

Deze kaart vergelijkt een figuratieve hoogtekaart die gebaseerd is op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN3) met de verpondingskaart. De hoogte in relatie tot de oudendijk en andere wegen is goed zichtbaar. 

Deze kaart geeft weer wanneer een perceel is opgemeten en door welke landmeter dit is gedaan. De meeste percelen in Oud Gastel zijn door Willem van Diepenbeek opgemeten om het schotboek te realiseren. Hieronder een overzicht van alle landmeters die in Oud Gastel metingen hebben verricht en in welke jaren:

  • Willem Claassen               1632
  • H.J. Oppers                        1637
  • C. Landmeeters                1645-1665
  • Willem Cornelisse            1658-1668
  • A. Nieuwenhuyzen           1689
  • L. Migielze                          1659-1698
  • C. Blays                               1699
  • H. Laats                              1664-1700
  • A. Haagens                         1712
  • J. van Riel                           1715
  • E. Wagemaakers              1694-1723
  • J. Duls                                  1722-1727
  • J. Diels                                 1727      *Hoort mogelijk bij J.Duls
  • A. Schippers                       1727-1731
  • Willem van Diepenbeek  1710-1733

Informatie uit het schotboek en de beschrijving van de verpondingskaart

Beschrijving verkleinde verpondingskaart uit 1746.

  • Oud Gastel is door Willem van Diepenbeek in de jaren 1729-1732 bijna geheel opgemeten en hier is het schotboek mee samengesteld (in deze jaren heeft hij ongeveer 77% van Oud Gastel gemeten).
  • Het kaartgedeelte dat Nieuw Gastel omvat is door Willem van Diepenbeek gekopieerd aan de hand van een kaart van 19 augustus 1658 van M. Smeulders. De kaart van M. Smeulders is een kopie van de originele kaart van Cornelis Jan Simon de Jonge die uit de periode 1597-1598 dateert. Hij was de zoon van Jan Symonsz. die de Gastelse kaart (1565), en de Mauritskaart (1590) gemaakt heeft. Hij woonde waarschijnlijk zijn hele leven in Oud Gastel. Zie bron en schema. 
  • De kleinste erven op de verpondingskaart zijn niet opgenomen in de kaart, maar staan wel in het schotboek.
  • Oud Gastel is 2910 Gemeten en 206 ½ Roeden dit is 12,2795 vierkante kilometers.
  • Nieuw Gastel is 4147 Gemeten en 67 Roeden dit is 17,4960 vierkante kilometers.
  • Voor de metingen is de Ruigenhilse landmaat gebruikt.
  • De verpondingskaart dateert van 24 december 1740 en is door Willem van Diepenbeek samengesteld.
  • De kaart is 23 Juli 1746 verkleind.

Informatie uit het schotboek van Oud Gastel uit 1733.

  • Van sommige percelen zijn bij het maken van het schotboek de nummers veranderd. Bij de meeste percelen is dit hetzelfde gebleven.
  • Er zijn oude metingen gebruikt die na overleg en goedvinden van de eigenaar beschouwd zijn als later niet verkleind of vergroot. 
  • Het schotboek is samengesteld door Willem van Diepenbeek samen met Johan van Vlimmeren. Beide waren Schepen in Oud Gastel.
  • Het schotboek is door Willem van Diepenbeek en Johan van Vlimmeren ondertekend op 18 september 1733. 
  • Het is op 26 september ondertekend door de drossaard, regenten en gecommitteerden. Dit waren (de twee handtekeningen links waren slecht te onderscheiden): 

-. Beekman                   A. Huijmans                P.A. van Mattemburg

J.B. de Pottere             Jacobus Hoofden         Wilhelm van Alphen   

Sijmon Bertelsen                 A. Bukens                    L: Otgens

Hoe is de digitale kaart gemaakt?

De digitale verpondingskaart is samengesteld met kaartenprogramma QGIS. Hiervoor heb ik de Kadastrale kaarten van 1811-1832 gebruikt. Dit zijn de eerste nauwkeurige kadastrale kaarten van Nederland. Deze kaarten zijn met dit programma over de huidige kaarten heen gelegd door middel van ‘georeferencing’. Na dit gedaan te hebben ben ik begonnen de hoek-kaarten van Oud Gastel uit het schotboek te vergelijken met de kadastrale kaarten. De percelen zijn digitaal ingetekend in een vector-bestand waarna de gegevens uit het schotboek toegevoegd konden worden. Van Nieuw Gastel heb ik de percelen ook ingetekend en perceelnummers toegevoegd. Helaas zijn er geen verdere gegevens van de percelen in Nieuw Gastel in 1733. Van Nieuw Gastel bestaat wel een schotboek dat dateert uit 1661. 

Bronnen

Akkermans, F.A., Kopie van de verpondingskaart van Willem van Diepenbeek., bij Heemkundekring het ‘Het Land van Gastel’, 1961.

Donkersloot‐de Vrij, M., P. van der Krogt, Repertorium van Nederlandse kaartmakers 1500 ‐ 1900., versie 2.4, 2021.

Leune, J.M.G., Genealogie van het geslacht Van Diepenbeek ca. 1600-ca. 1839., versie 1, 2018.

Merrienboer, F. van, Uit het Schotboek van Oud Gastel van 1733 : Schotboek van Oud Gastel uit 1733, genaamd "Groot quohier der verponding" met kaarten der 14 hoeken.,Heemkundekring het ‘Het Land van Gastel’, 2015.

 

Actueel Hoogtebestand Nederland, (AHN3).

Brabants historisch informatiecentrum, ’s-Hertogenbosch

Minuutplans en OAT's van de drie kantoren van het Kadaster in de provincie Noord-Brabant, 1832 (toegang 2104).

Inv. nrs.

10122A,10122B,10122C,10122D,10122E, 10122F.

MIN10122A tot en met MIN10122F.

Collectie kaarten en tekeningen van het Rijksarchief in Noord-Brabant, ca. 1500 - ca. 2000 

(toegang 343).

Inv. nrs.

625,626,627,628,629.

Meertens instituut

De oude Nederlandse maten en gewichten. Meertens.knaw. Geraadpleegd op 10 november 2021, van https://mgw.meertens.knaw.nl/maat/9.

West-Brabants Archief, Bergen op Zoom

Archieven van de dorpen Oud en Nieuw Gastel, 1600-1810

Inv. nrs. 

134,138.